إدام القوت فی ذکر بلدان حضرموت (کتاب)«ادام القوت فی ذکر بلدان حضرموت»، کتابی است به زبان عربی ، در باره تاریخ و جغرافیای حضرموت ، تالیف عبد الرحمن بن عبید الله سقاف . ۱ - ساختار کتابکتاب، از ساختار ذیل برخوردار است:مقدمه علامه شیخ حمد الجاسر، یادداشتی به قلم دکتر محمد عبد الرحمن شمیلة الاهدل، مقدمه محققان محمد ابو بکر عبدالله باذیب و محمد مصطفی الخطیب، مقدمه مؤلف و سه بخش و یک خاتمه. ۲ - وجه تسمیه حضرموتحضرموت نام ناحیه وسیعی در شرق عدن و در کناره دریاست که صحرای « احقاف » در مجاورت آن بوده است. گویند حضرت هود علیه‌السّلام در این منطقه به خاک سپرده شده است. نام دیگر آن، «المهره» می‌باشد. وجه تسمیه آن به حضرموت بنا بر اقوال مختلف چنین است: ۱. بعضی آن را منسوب به « حضرموت بن قحطان » دانسته‌اند که در این مکان ساکن شده است؛ ۲. عده‌ای آن را برگرفته از نام « حضرموت عمرو بن قیس بن معاویه » دانسته‌اند؛ ۳. کسانی حضرموت را نام قبیله‌ای که در این منطقه ساکن بوده، ذکر کرده‌اند؛ ۴. در دوران گذشته جنگ سختی در آن جا رخ داده و بیشتر ساکنان آن کشته شده‌اند، لذا آن را «حضرموت» (هر کس در این جا بوده، مرده است) گفتند. ۵. «المهره»، از مهرة بن میدان بن عمرو بن الخاف بن قصاعه گرفته شده و نیز نام قبیله‌ای بوده است. مردم این منطقه در زمان حیات رسول خدا مسلمان شدند و پیامبر ، زید بن لبید را حاکم بر آن جا و مامور جمع آوری زکات آن قرار داد و کنده را نیز ضمیمه ولایت او کرد. پس از وفات پیامبر و آغاز خلافت ابو بکر ، طایفه‌ای از کنده که ساکن حضرموت بودند، حاضر به پرداخت زکات به وی نشدند و گفتند که تا زمانی که رسول خدا زنده بود از وی اطاعت می‌کردیم؛ اگر شخصی از اهل بیت او بر سر کار آید، از وی اطاعت می‌کنیم و ابو بکر هیچ حق حکومت و بیعت بر ما ندارد. زید بن لبید که وضع را چنین دید شبانه از آن منطقه گریخت و ضمن اشعاری ساکنین این منطقه را مرتد نامید. البته ابو بکر، پس از مدتی سپاهی فرستاد و آنها را مغلوب نمود و تحت سلطه حکومت مدینه درآورد. ساکنین حضرموت در دوران خلافت امام علی ، از شیعیان حضرت به شمار می‌رفتند و حتی سپاهی از سوی معاویه مامور حمله به آن جا شد تا شیعیان را از بین ببرد؛ هر چند در آن زمان موفق به چنین کاری نگشت. [۱]
إدام القوت فى ذكر بلدان حضرموت، عبد الرحمن بن عبید الله سقاف، ص۴۳.
۳ - گزارش محتواپس از کتاب « النسبة الی البلدان »، تالیف طیب بامخرمه ، کتاب حاضر اولین موسوعه جغرافیایی در باره حضرموت به شمار می‌رود. سقاف در این کتاب می‌کوشد که شهرها و قریه‌های مشهور حضرموت را از نظر موقعیت و تاریخ و ساکنان و نیز خاندان‌های مشهور آن معرفی نماید. وی، در لابه لای مطالب کتاب از درج اشعار و اخبار و نیز نکات نغز و نوادر و شواهد برگرفته از داستان‌ها فروگذار نکرده و در بسیاری موارد نیز در صورت لزوم برخی مسائل فقهی و شرعی را نیز به تناسب مقام مطرح می‌سازد. این ویژگی‌ها به کتاب حاضر جایگاهی درخور داده، چرا که مؤلف آن از اطلاعات وسیعی برخوردار است تا جایی که با عنوان «عالم حضرموت» شناخته شده و به مقام مفتی دیار حضرمیه منصوب گردیده است. مؤلف قبلا در کتابی دیگر با عنوان « بضاعة التابوت فی تاریخ حضرموت » به نحو مبسوطتری به بررسی تاریخ حضرموت پرداخته و در این کتاب در موارد بسیاری ما را به آن کتاب ارجاع می‌دهد و با تعابیری چون «و قد ذکرت فی الاصل» یا «و هذا مفصل فی الاصل» از آن یاد می‌کند. مؤلف، در این کتاب می‌کوشد به معرفی قبایل و خاندان‌هایی که در هر یک از مناطق حضرموت سکونت گزیده‌اند و نیز تاریخ و اصول ایشان و معرفی رجال مشهور آنان بپردازد، ازاین رو مشاهده می‌شود که به نحو خاصی سعی در ثبت تاریخ زندگانی برخی از شخصیت‌های حضرمی که در رونق اقتصادی جزیرة العرب نقش داشته‌اند، دارد؛ خاندان‌هایی نظیر آل باخشب، آل باعشن، آل باخشوین، آل بقشان، آل شماخ، آل باناعمه، آل باحمیش، آل العمودی و... مؤلف، در خاتمه کتاب، به اختصار روش و شیوه خود را در نگارش و نیز نوع نگاه خود را به قضایا و حوادث بیان می‌کند. ۴ - وضعیت کتابکتاب، مشتمل بر پاورقی‌های محققان و نیز فهرست‌های ذیل می‌باشد: فهرست اعلامی که مؤلف از آنها در کتاب نام برده است، فهرست اعلامی که محققان در حواشی کتاب از آنها نام برده‌اند، فهرست الفبایی موضوعات و فهرست موضوعات. ۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |